Dodenherdenking 4 mei - speech burgemeester Doret Tigchelaar

Toespraak burgemeester Doret Tigchelaar, Dodenherdenking 4 mei

“De Duitsers kwamen aan over de Almelosestraat
met van die grote overvalwagens en vrachtwagens.
Ze smeten met de portieren.
Dat was angstig, heel angstig zo midden in de nacht.

En dan hadden ze van die grote laarzen aan.
Je moest als de duvel maken dat je de voordeur opendeed.
Ze sloegen op de deur.
En als je niet snel genoeg was, was de voordeur beschadigd of kapot.

En dan kwamen ze binnen met veel lawaai.
Met kabaal ging het de trap op.
Je was doodsbenauwd.
Je was ontzettend blij als ze weer waren vertrokken”

Vanavond is in de kerk een stukje van dit indrukwekkende verhaal van mevrouw J. Palte voorgelezen door Lisemare. Een verhaal dat we ons nauwelijks nog kunnen voorstellen. Maar juist daarom is het zo belangrijk dat we het blijven vertellen. Dat we blijven luisteren. En dat we blijven herdenken.
Want verhalen zoals die van mevrouw Palte maken diepe indruk. Ze laten ons voelen hoe angstig en onveilig het toen was – midden in de nacht, zware laarzen op de trap, harde klappen op de deur. Die herinneringen zijn niet zomaar geschiedenis. Ze waarschuwen ons, nog altijd. Vrijheid is niet vanzelfsprekend.

Ook tijdens de herdenkingsritten op 9 april en op 3 mei werd ik opnieuw geraakt door dat besef. In een stoet van oude legervoertuigen reden we door Wierden, Hoge Hexel en Enter, langs verschillende oorlogsmonumenten. We stapten uit, stonden stil, luisterden. Elke plek, elk monument vertelde zijn eigen verhaal. Over moed. Over verlies. En over de zinloosheid van oorlog.

Mijn grote dank gaat uit naar de Stichting Vier de Vrijheid. Zij hebben, geheel vrijwillig, een prachtig en indrukwekkend programma voor 4 en 5 mei samengesteld. Met zorg, aandacht en betrokkenheid – om ons te laten stilstaan bij wat vrijheid betekent. En bij het voorrecht dat we in Nederland al 80 jaar in vrijheid mogen leven.

Tijdens de stille tocht van vanavond stonden we stil bij meerdere Stolpersteine en bij het Joodse oorlogsmonument in onze gemeente. Elk monument draagt een verhaal vol pijn en herinnering. Elk monument getuigt van een geschiedenis die we nooit mogen vergeten.

Ook de familie Pagrach is deel van deze geschiedenis. Een Joods gezin dat, tegen alle verwachtingen in, de oorlog wist te overleven dankzij de moed en menselijkheid van anderen. Hoe bijzonder is het dat de drie zussen Pagrach hier vandaag, tachtig jaar na de bevrijding, samen in Wierden zijn? Een levende herinnering aan de veerkracht van degenen die de verschrikkingen van de oorlog doorstonden.

Maar hun verhaal is een uitzondering. Velen vonden de dood, werden gedeporteerd, weggevoerd uit hun vertrouwde omgeving zonder ooit terug te keren. De namen op de Stolpersteine en het monument zijn niet slechts letters in steen – ze zijn verhalen, levens die abrupt werden afgebroken.

Op de begraafplaats nam ik een andere afslag dan u. Ik liep langs het graf van oud-burgemeester Van den Berg, die op 8 maart van dit jaar is herbegraven in Wierden. In april 1941 verliet hij onze gemeente, omdat hij weigerde mee te werken aan de eisen van de Duitse bezetter. Zijn vertrek werd officieel aangekondigd op 13 mei van datzelfde jaar. Korte tijd later kwamen hij, zijn vrouw en hun dochter om bij een bombardement in Den Haag.
In 2023 dreigde hun graf geruimd te worden. Dankzij het vasthoudende onderzoek van Ronald Klomp als onderzoeker van de Stichting WO2 Sporen hebben zij nu alsnog een waardige rustplaats gekregen aan de Appelhofstraat. Hun naam leeft voort – zeker hier, op het J.C. van den Bergplein. De plek waar wij vanavond samen zijn gekomen.

Dit herinnert ons eraan hoe belangrijk het is om te blijven vertellen. Om nooit te vergeten. De gruwelen van toen mogen nooit, maar dan ook nooit, opnieuw gebeuren.

En toch... als we vandaag om ons heen kijken, zien we opnieuw oorlog en geweld. Vrijheden worden onder druk gezet. Mensen moeten vluchten. De wereld lijkt soms weinig geleerd te hebben van wat achter ons ligt.
Als we in vrede willen blijven leven, moeten we verantwoordelijkheid nemen.
Voor onze vrijheid. Voor onze democratie.
Want vrijheid is geen vanzelfsprekendheid. Het vraagt om inzet.

Elke dag opnieuw. 

Vrijheid betekent niet alleen leven zonder oorlog, maar ook het omarmen van verschillen en samen zoeken naar wat ons verbindt. Het vraagt om respect, begrip en de bereidheid om andere meningen te accepteren.

Daarom is juist nu onze democratie zo belangrijk.
In een democratie praten we met elkaar – in plaats van te vechten.
We maken afspraken. We stellen regels op.
Zodat we, hoe verschillend we ook zijn, in vrede naast elkaar kunnen leven.

Tijdens de stille tocht viel mijn oog op een tekst die me raakte:
“Bewaar de vrede niet. Deel hem uit.”
Vrede is geen bezit dat je moet afschermen. Het is iets om te delen.
Met elkaar, met nieuwe generaties, met wie het nodig heeft.
In woorden én in daden.

Het vervult mij met trots dat de kinderen van onze Kinderraad zó betrokken zijn. Zij hebben meerdere mensen geïnterviewd en vanavond hoorden wij hun krachtige verhalen, rechtstreeks vanuit hun eigen mond. Zij maken de afstand tussen verleden en toekomst tastbaar en laten zien dat de jeugd een belangrijke rol speelt in het bewaren en herdenken van onze geschiedenis.

Onze inzet voor de democratie is eveneens een investering in de toekomst. Iedere jaar organiseren wij voor groep 7 van onze basisscholen een burgerschapsvormingsdag en werken we intensief samen met de bibliotheek om de Democratiefabriek van Overijssel te huisvesten. 

Deze initiatieven betrekken jong en oud bij het gesprek over wat vrijheid en samenleving écht betekenen. We leren van het verleden, zodat we samen bouwen aan een toekomst vol dialoog, begrip en verantwoordelijkheid.

Vrijheid en democratie is de verantwoordelijkheid voor ons allemaal. Ik daag u uit actief deel te nemen – in gesprekken met uw buren, in educatieve projecten op scholen en in lokale initiatieven. 

Laat u inspireren door de moed van degenen die voor ons opkwamen en door de betrokkenheid van onze jeugd. Samen geven we vorm aan een samenleving waarin vrijheid, vrede en democratie geen loze woorden zijn, maar dagelijkse realiteit. 

Vandaag. Morgen. En altijd. 

Dank u wel.